Moet de PvdA meewerken aan de invoering van een basisinkomen?
Asscher: ‘In de toekomst mogelijk te weinig werk voor iedereen’
Minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken heeft onlangs op een congres in Den Haag opmerkelijke uitspraken over de toekomst van werk gedaan. Hij vindt het zeker niet denkbeeldig dat robots en machines veel menselijke arbeid overnemen en dat er dan onvoldoende betaald werk is voor iedereen. Robots worden in hoog tempo toegankelijker, betrouwbaarder en goedkoper. Ze zijn goedkoop, snel, nooit ziek en werken 24 uur per dag,’ aldus de minister. Maar mensen hebben wel een inkomen nodig en daar moet de overheid voor zorgen, vindt hij.
Is het dan toch tijd voor de invoering van het basisinkomen? De Pandgroep van de PvdA Groningen start hierbij een discussie over het al of niet invoeren van een basisinkomen?
Sjak Rijploeg (oud statenlid en lid van de Pandgroep doet de aftrap).
De (droevige?) onmogelijkheid van een basisinkomen. Is onze basiszekerheid wel op orde?
Zonder in te veel detail te gaan en zonder al te diep te graven naar de exacte cijfers, probeer ik hieronder aannemelijk te maken waarom een basisinkomen zoals dat vaak bepleit wordt, naar mijn mening tot grote sociale- en economische problemen zal leiden.
Een basisinkomen is een inkomen voor alle landgenoten die 18 jaar of ouder zijn en nog niet gepensioneerd. Voor gepensioneerden is er al zoiets namelijk de AOW, al wordt er daar onderscheid gemaakt voor samenwonenden en alleenstaanden. Je zou de leeftijd van 18 jaar waarop het in gaat hoger kunnen stellen, maar dan komt er een rare toestand tussen jongeren die wel en oudere werknemers die geen basisinkomen krijgen. En als je het alleen voor studenten zou uitsluiten, dan zou studeren wel heel onaantrekkelijk worden in financiële zin. Dat lijkt me niet goed voor de jeugd en niet goed voor de toekomst van het land en Europa. Als bedrag voor een basisinkomen wordt vaak €700 genoemd. Dat zou dan in de plaats komen voor alle andere uitkeringen, is de redenering van de voorstanders.
Naast alle werklozen, bijstandtrekkers, mensen zonder inkomen (jongeren die nog bij hun ouders wonen en geen werk hebben, niet werkende partners in een gezin enz.) krijgen ook alle werkenden een basisinkomen. Die laatste groep wordt wel geconfronteerd met een forse belastingverhoging, die gemiddeld in de buurt zal liggen van de hoogte van het basisinkomen.
Zo’n 8 miljoen mensen of meer worden dus met een zeer grote belastingverhoging geconfronteerd, tenzij we de btw verhogen, wat tot tarieven van 40% of daaromtrent zal leiden. Ook een verhoging van de werkgeversbelasting is mogelijk, maar die zullen dat doorrekenen in de lonen. Dat laatste zou kunnen door alle lonen met het basisinkomen te verlagen. Het nadeel van een zeer grote btw-verhoging is, dat een basisinkomen van €700 in feite een veel lagere koopkracht zal geven. Nadeel van het belasten van werkgevers (waaronder ook zelfstandigen) is, dat het bijzonder aantrekkelijker wordt om mensen geheel of gedeeltelijk zwart te betalen. We weten dat dat in bepaalde sectoren nu al op grote schaal gebeurt, maar de prikkel om het meer te doen wordt veel groter. Gevolg daarvan zal zijn dat de goedwillende werkgevers de concurrentie niet meer aan kunnen en gedwongen worden meer werk zwart te betalen.
Het zelfde geldt min of meer voor het verrekenen via de inkomstenbelasting. Dan wordt het voor werknemers wel heel erg aantrekkelijk om zwart werk aan te nemen. Immers de vele tientallen miljarden (ik schat zo rond tussen de 60 tot 80 miljard Euro) die er meer aan belasting moet binnen komen, zal tot verreweg de hoogste belastingdruk in de wereld leiden. Denk maar aan tarieven die voor alle schijven 20%-25% hoger zullen komen te liggen. Dus het laagste tarief van nu ca. 30% komt dan boven de 50%. Nog een nadeel is dat er een flinke groep behoorlijk op achteruit gaat. Namelijk de mensen die nu een uitkering hebben boven het laagste bijstandsniveau. Een toeslag voor alleenwonenden bijvoorbeeld in de bijstand, of een ww die op het laatst verdiende loon is gebaseerd. Om daar wat aan te doen zou die €700 dus veel te laag zijn. De gevolgen van een hoger basisinkomen zijn evenredig groter dan hierboven gesteld. Maar er zijn veel andere problemen te verwachten. Wat bijvoorbeeld te doen met mensen die over de grens gaan werken, het Duitse netto loon ontvangen en het basisinkomen onbelast als basis er bovenop. Nou ik weet wel wat een werkgever in de buurt van de grens doet, als het maar even kan. Nu zullen er mensen zeggen, dan doen we toch alleen het basisinkomen, voor mensen die geen werk hebben.
Dat kan, maar ik weet wel zeker dat er dan in rap tempo, bij allerlei bedrijven mensen ontslag nemen in overleg met de baas desnoods, zich melden voor een basisinkomen, en dan weer in dienst treden. De staat is dan binnen korte tijd tot een Grieks niveau afgedaald. Veel van de bezwaren zijn met een flink uitgebreid controleapparaat te bestrijden. Nadeel daarvan is dat al die controleurs niet bezig kunnen zijn met die enorme klus die we als samenleving moeten doormaken, het ombouwen van onze hele samenleving naar een op, recycling biologische grondstoffen en duurzame bronnen gebaseerde economie, dus ook zonder aardbevingen in Groningen. Die gigantische klus zal alle vindingrijkheid en sociale kracht nodig hebben om iedereen er bij te houden en iedereen mee te laten profiteren. Niet meer, maar beter; niet vernederend, maar rechtvaardiger; niet fantasiearm, maar vindingrijk.
Op weg naar een toekomst, waar consument en producent niet meer scherp gescheiden zijn, waar heel nieuwe samenwerkingsverbanden zullen ontstaan, soms heel lokaal soms wereldwijd, soms kruisverbanden van beide vormen. De kennis, vindingrijkheid en enthousiasme van iedereen moet daartoe worden uitgedaagd. Miljoenen mensen kunnen daar in Europa en elders banen vinden. Maar… om het enthousiasme en betrokkenheid bij deze klus op peil te brengen en houden is het wel nodig Om aan een hoger niveau van basiszekerheid te bouwen dan nu.
De zogenoemde vrije markt ideologie – of in andere woorden de verrechtsing die vanaf eind jaren 70 over de wereld spoelde en die ruim baan kreeg door de technische ontwikkelingen en de globalisering – ondervind al enige jaren steeds meer weerstand en lijkt op de terugtocht te kunnen worden gedrongen. Het is derhalve zaak dat linkse partijen zichzelf herpakken en met nieuwe concepten van zekerheid komen. En zou dat niet meer dan nu allemaal ook door vermogenden betaald moeten worden? Immers dat vermogen is echt niet allemaal door noeste arbeid ontstaan, maar vaak door toeval, misschien nog vaker door zwendel, denk hierbij aan al die lieden die bij banken, financiële- instellingen en fondsen gezamenlijk de wereld economie naar de bliksem hebben geholpen en zichzelf verrijkt hebben. Die met reclamecampagnes zoveel mogelijk mensen opriep mee te helpen een zeepbel op te blazen. Met andere woorden, waarom zouden we die knoeiers die zich zelf niet met anderhalve ton per jaar kunnen redden, nog een keer belonen door hun vermogen niet wat meer te belasten? Die middelen hebben we immers ook hard nodig om de investeringen in de duurzame economie te kunnen doen.
Is het voor die nieuwe zekerheid geen zaak om naar een basisrecht op arbeid te streven? Iedereen in dienst bij de gemeenschap, als die persoon even geen geld uit arbeid heeft. Natuurlijk niet enorme aantallen ambtenaren er bij. Maar mensen die in nieuwe sociale verbanden werken aan die zaken die op de zogenoemde vrije markt niet tot waarde komen. Of al die mensen die aan die vernieuwing van de samenleving werken die het leven mooier en de wereld leefbaarder maakt. Leefbaar voor iedereen, voor nu en voor morgen.
Hoe dat te organiseren, is een uitdaging. De Melkertbanen in een nieuw jasje zouden we misschien wel eens grondig moeten herbeschouwen. En zou een basisvermogen bij die nieuwe zekerheid ook geen rol moeten spelen? Lees voor dat idee, ook eens de Groene Amsterdammer van 24 april 2015. Hierin wordt een pleidooi door Anthony Atkinson voor een basisvermogen genoemd. Welnu, voor me zelf was het nuttig, om het even te hebben opgeschreven. Misschien levert het een kleine bijdrage aan de meningsvorming over dit onderwerp.
Sjak Rijploeg
